|
De bouwsector staat op een kantelpunt. Waar energiezuinig bouwen ooit een ambitie was, wordt het nu de norm. Maar kunnen we nog een stap verder gaan? Kunnen gebouwen zo ontworpen worden dat ze meer energie opleveren dan ze verbruiken? Dat is de essentie van energiepositieve architectuur. Bij AICO architecten uit Gent zien we dat dit geen verre toekomstvisie meer is, maar een realistisch streven. De technologie is er, de kennis groeit en het bewustzijn bij opdrachtgevers verandert snel. Toch is de vraag niet alleen of het kán, maar vooral hoe we het haalbaar maken in het dagelijks leven.
Een energiepositief gebouw vraagt om een andere manier van denken. Niet alleen bij architecten en ingenieurs, maar ook bij gebruikers, gemeenten en ontwikkelaars. Het draait niet om losse ingrepen of technische hoogstandjes, maar om samenhang. Een gebouw wordt pas echt energiepositief wanneer elk onderdeel bijdraagt aan hetzelfde doel: meer opwekken dan verbruiken, zonder in te leveren op comfort of uitstraling.
Wat betekent energiepositief eigenlijk?
De term energiepositief wordt vaak verward met energieneutraal, maar er is een duidelijk verschil. Een energieneutraal gebouw wekt precies genoeg energie op om zijn eigen verbruik te compenseren. Een energiepositief gebouw gaat een stap verder: het produceert meer dan het nodig heeft en levert het overschot terug aan het energienet of gebruikt het voor andere functies, zoals elektrische voertuigen of buurtvoorzieningen.
Energiepositiviteit: drie principes
- Beperk de vraag: verlaag het energieverbruik door slim te ontwerpen, goed te isoleren en passieve strategieën toe te passen.µ
- Gebruik energie efficiënt: kies voor installaties en systemen die slim, zuinig en goed op elkaar afgestemd zijn.
- Wek lokaal op: maak gebruik van hernieuwbare bronnen zoals zon, wind of aardwarmt
Wie deze drie stappen consequent toepast, komt verrassend dicht bij een gebouw dat niet alleen energiezuinig, maar daadwerkelijk energiepositief is.
Ontwerpen met energie in gedachten
De weg naar een energiepositief gebouw begint niet bij de techniek, maar bij de tekentafel. Een goed ontwerp kan het verschil maken tussen een gebouw dat voortdurend energie verbruikt en een gebouw dat energie oplevert. De architect bepaalt met de oriëntatie, de vorm en de indeling al voor een groot deel de energieprestatie.
Een woning of kantoor dat optimaal gebruikmaakt van zijn omgeving heeft minder installaties nodig om comfortabel te blijven. Grote ramen op het zuiden brengen gratis warmte en licht binnen, terwijl luifels of lamellen oververhitting in de zomer voorkomen. Compacte volumes zorgen voor minder warmteverlies, en natuurlijke ventilatie beperkt de behoefte aan mechanische koeling. Deze principes zijn niet nieuw, maar ze worden steeds belangrijker naarmate de energiedoelen ambitieuzer worden.
Energiepositief ontwerpen is geen trucje. Het vraagt om inzicht in gedrag, materiaal en context. Architectuur die energie oplevert is geen technische demonstratie, maar een uitgebalanceerd geheel waarin elk onderdeel zijn rol speelt.
Materialen die meedenken
De keuze van materialen bepaalt niet alleen de uitstraling van een gebouw, maar ook zijn energieprestatie. Duurzame materialen dragen bij aan een gezonde, toekomstbestendige bouw en kunnen de energiebalans positief beïnvloeden. Denk aan hout, dat CO₂ opslaat in plaats van uitstoot. Of aan gevelstenen die warmte vasthouden en geleidelijk afgeven, waardoor pieken in het energieverbruik worden afgevlakt.
Steeds meer materialen zijn bovendien slim geworden. Gevelpanelen die zonlicht reflecteren in de zomer en juist opnemen in de winter, of beton dat warmte kan bufferen, maken het mogelijk om het binnenklimaat passief te regelen. Door zulke materialen strategisch toe te passen, ontstaat een gebouw dat actief meewerkt aan zijn eigen energiehuishouding.
Ook circulair bouwen speelt een belangrijke rol. Een gebouw dat later eenvoudig kan worden aangepast of hergebruikt, behoudt zijn waarde en voorkomt verspilling van grondstoffen. Energiepositieve architectuur gaat dus niet alleen over energie, maar ook over levensduur en herbruikbaarheid.
Technologie als partner, niet als excuus
Geen energiepositief gebouw zonder techniek, maar techniek mag nooit het uitgangspunt zijn. Een goed ontwerp zorgt ervoor dat installaties het werk ondersteunen in plaats van compenseren. Technologie moet de architectuur versterken, niet overschaduwen.
Zonnepanelen, warmtepompen, warmteterugwinning en slimme besturingssystemen zijn tegenwoordig goed beschikbaar. De echte winst zit in de manier waarop ze samenwerken. Een gebouw dat zijn energieproductie en -verbruik zelf kan sturen, benut zijn potentieel maximaal. Sensoren kunnen verlichting en temperatuur automatisch aanpassen aan het gebruik, en batterijen slaan energie op op momenten dat de zon niet schijnt. Zo ontstaat een dynamisch energiesysteem waarin vraag en aanbod voortdurend in balans blijven.
Energiepositieve gebouwen laten zien dat technologie en architectuur niet recht tegenover elkaar komen te staan. Ze kunnen elkaar juist versterken als ze vanaf het begin samen worden ontwikkeld.
Van voorbeeld naar werkelijkheid
Er bestaan al voorbeelden van energiepositieve gebouwen in Nederland en daarbuiten. Wat opvalt: ze zijn niet per se futuristisch. Vaak zijn het gewone kantoren, scholen of woningen die slim zijn ontworpen en zorgvuldig gebouwd. Hun succes ligt niet in spectaculaire vormen, maar in logische keuzes.
Toch is er nog een kloof tussen voorbeeldprojecten en de dagelijkse praktijk. Niet elk gebouw kan volledig energiepositief worden. De ligging, de dichtheid van de bebouwing en het beschikbare budget spelen mee. Maar zelfs als volledige energiepositiviteit niet haalbaar is, kan elk gebouw energiepositiever worden dan het nu is. Dat begint met bewust ontwerp en samenwerking tussen alle betrokkenen.
Energiepositief denken betekent vooruitdenken. Het is een manier van werken die rekening houdt met de toekomst, maar toepasbaar is in het heden.
Samenwerking als voorwaarde
Energiepositieve gebouwen ontstaan alleen als disciplines elkaar versterken. Architecten, installateurs, bouwkundigen en gebruikers moeten samenwerken vanaf het eerste moment. Wanneer elk team afzonderlijk zijn optimalisatie nastreeft, gaat de samenhang verloren. Maar als de energieprestatie een gedeeld doel wordt, ontstaat er een ontwerp waarin alles klopt van de fundering tot de dakrand.
Ook de gebruiker speelt een belangrijke rol. Een gebouw kan nog zo slim zijn ontworpen, het wordt pas echt energiepositief als het gedrag van bewoners of medewerkers daarop aansluit. Gebruik, onderhoud en bewustwording zijn onderdeel van het ontwerp.
Waar idealen werkelijkheid worden
De vraag is dus niet langer of energiepositieve gebouwen mogelijk zijn, maar hoe snel ze de standaard worden. De technologie is beschikbaar, de ontwerpprincipes zijn bekend en de voordelen zijn overtuigend. Minder energiekosten, minder uitstoot en meer comfort… dat is geen verre toekomst, maar iets wat nu al bereikt kan worden.
Energiepositieve architectuur vraagt om een nieuwe vorm van verantwoordelijkheid. Niet alleen richting de opdrachtgever, maar ook richting de samenleving. Elk gebouw dat zijn eigen energie opwekt en efficiënt gebruikt, draagt bij aan een leefbare toekomst.
De weg ernaartoe begint bij een helder ontwerp, een open samenwerking en de bereidheid om anders te denken. Wanneer die drie samenkomen, wordt het ideaal van energiepositieve gebouwen geen ambitie meer, maar een vanzelfsprekendheid. Dat is de kracht van vooruitkijken met realisme, en de plek waar architectuur echt verschil maakt.
|
